Hướng dẫn đặt vị trí loa kiểm âm và cách kiểm tra điểm nghe

Điểm nghe và vị trí loa kiểm âm

Rất nhiều người mới sử dụng hệ thống âm thanh của mình một cách bừa bãi, điều này khiến cho việc trộn sau này sẽ có nhiều hạn chế. Trong cuốn sách trước, tôi đã đề cập rất kỹ về cách thiết lập cho một phòng giám sát âm thanh. Dưới đây chỉ là một số cách kiểm tra điểm nghe và vị trí loa kiểm âm đáng chú ý:

Kiểm tra vị trí nghe

Dù bạn đặt loa kiểm âm ở vị trí nào trong phòng, vị trí nghe cũng rất quan trọng. Bạn cố gắng nghe âm thanh đến từ phía trực diện của loa, hay còn gọi là nghe âm thanh nằm trên trục. Bởi nghe âm thanh ngoài trục, bạn sẽ không thấy chính xác những gì đang diễn ra. Hãy làm theo cách kiểm tra điểm nghe như sau:

Di chuyển xung quanh căn phòng, lắng nghe tất cả những sự thay đổi trên toàn bộ dải băng thông của tần số. Để làm được điều này sử dụng một tệp âm thanh có tên là PinkNoise trên các loa. Tiếng ồn này có tác dụng giúp chúng ta phân biệt được những góc khuất, điểm lỗi của các vị trí âm thanh trong phòng.

Vị trí nghe thường nằm tương đối trên trục ở giữa phòng, khoảng cách với tường hai bên trái và phải bằng nhau. Khoảng cách từ vị trí nghe tới phía tường đối diện nhỏ hơn khoảng cách tới tường sau lưng Đảm bảo phía sau lưng có khoảng cách lớn hơn 3m.

Kiểm tra vị trí các loa kiểm âm

Có một nguyên tắc khá đơn giản chính cho phòng thu là tạo một tam giác đều giữa hai loa và đầu bạn, khoảng cách các cạnh là 4 feet (khoảng 1,2 m). Khoảng cách này có thể thay đổi tùy thuộc vào kích thước, công suất của loa và không gian phòng. Thường chúng rơi vào khoảng từ 2 – 6 feet.

Nếu khoảng cách giữa hai loa kiểm âm quá gần, âm thanh nổi sẽ bị mờ, không rõ ràng. Nếu xa nhau quá, các điểm tập trung, điểm cho âm thanh tốt sẽ ở quá xa, chúng có thể bị rơi ra phía sau lưng bạn.

Bạn hướng vị trí loa tweeter chênh khoảng nửa inch ngang với tai của bạn, và thường hướng góc loa ra phía sau đầu bạn. Đây được đề xuất là vị trí thường được nhiều người sử dụng nhất.

Nếu đặt góc không đúng, hình ảnh của âm thanh nổi sẽ thiếu chính xác. Một trong những mẹo cơ bản là dùng một tấm gương đặt trên loa kiểm âm và chỉnh làm sao để bạn có thể nhìn rõ mặt mình trong chiếc gương đó.

Một số khuyến cáo cũng đề xuất rằng giao điểm vị trí hai loa hướng tới nằm sau gáy của người nghe. Đây cũng chỉ là một đề xuất và có nhiều sự tranh cãi giữa việc vị trí này nên nằm sau gáy, hay giữa vị trí ngồi. Thực tế, trong quá trình làm việc, xu hướng ngồi không cố định, chúng ta có thể di chuyển ra phía sau hoặc trước, thế nên vị trí góc này cũng mang tính tương đối.

• Tham khảo: Giá thu âm một bài hát

Kiểm tra cách lắp loa kiểm âm

Khi bạn đặt loa kiểm âm trực tiếp lên mặt bàn hoặc bất kỳ mặt phẳng nào sẽ xảy ra hiện tượng lược lọc âm – comb filter (khi đo bằng các thiết bị đo âm thanh sẽ có hình răng lược trên sóng âm, nó bị coi là cộng hưởng âm xấu). Đó là quá trình khi âm thanh từ loa kiểm âm và âm thanh dội lại từ bề mặt bàn cộng hưởng với nhau, âm thanh lúc này sẽ hơi mờ nhạt và tăng phần trầm. Điều này khiến chúng ta khó khăn trong việc sử dụng EQ – equalizer trong quá trình trộn. Cách giải quyết nhanh nhất của văn đề này chính là cách ly loa kiểm âm khỏi mặt bàn hoặc các diện tiếp xúc quanh đó. Thường ta sẽ sử dụng một đế cao kê loa hoặc đệm kê lên.

Hiệu ứng bề mặt – boundary effect, chính là khi tần số thấp có khả năng tăng cường, giao thoa và cộng hưởng trên các bề mặt. Không chỉ ở trên bàn, khi bạn di chuyển loa đến gần một bức tường hơn, nó làm giảm độ trễ giữa các âm phản xạ, âm thanh ít lệch pha – phase hơn, ít hiệu ứng được lọc hơn. Nhưng nó cũng khiến âm thanh lớn hơn, âm trầm nghe to hơn, có thể lên tới 6 dB, thực sự ảnh hưởng đến cách nghe của tai.

Đối với loa siêu trầm (sub-woofers), cố gắng tách nó khỏi sàn. Mặc dù việc đặt nó dưới sàn khiến âm thanh nghe có vẻ dịu hơn, nhưng chúng sẽ cho âm thanh không hề rõ ràng.

Kiểm tra cách đặt thông số loa kiểm âm

Gần đây, rất nhiều các loa kiểm âm được cung cấp những công cụ điều khiển để phù hợp với phòng và người nghe. Hãy kiểm tra loa của bạn có chức năng này hay không.

Thông thường để kiểm tra chúng, sử dụng micro kiểm âm phòng (RTA micro – flat frequency response), phát tệp âm thanh PinkNoise qua hai loa và dùng phần mềm kiểm tra như Smaart V8 Rational Acoustics, Room EQ Wizard. Sau đó, điều chỉnh thông số trên loa cho phù hợp. Giá trị phù hợp là giá trị âm thanh của dải tần số đáp ứng – frequency response được đồng đều.

Nếu như ở trên loa của bạn không có các công cụ điều khiển bạn sử dụng bộ cân bằng EQ rời để điều chỉnh tần số được phát .. Cách sử dụng EQ rời ngoài điều trị các vấn đề về âm thanh nghe đua từ loa trong phòng, còn dùng để điều trị cho các hệ thống âm thanh khác. Hãy thử cài đặt.

Kiểm tra vị trí loa tweeter

Nhiều loa kiểm âm được kê ở dạng thẳng đứng. Nhưng cũng người dùng sẽ đặt chúng nằm nghiêng, dẫn đến nhiều loại âm thanh dị  thường, hoặc giảm chất lượng âm.

Thông thường vị trí loa tweeter thường đặt phía trên cho khả năng mở rộng trường âm thanh. Đôi khi, các loa tweeter nằm bên trong đồng trục với loa bass, việc này chỉ khiến làm hỏng âm thanh nối.

Trong khi nghe, âm thanh sẽ đến từ hai bên loa (cũng có thể nhiều loa hơn, đối với các hệ thống âm thanh nhiều loa). Những thứ chúng ta nghe sẽ nằm ở trục ngang từ bên loa này tới loa kia, nhưng không phải vì thế mà chúng ta bỏ mất chiều dọc. Thông thường trục ngang giúp chúng ta nghe âm thanh tốt nhất, có nhiều điểm ngọt nhất và nó cũng giúp ta phân biệt được các yếu tố trong một bản nhạc rõ nhất. Hiển nhiên là vậy. Nhưng trục dọc cho ta thấy rõ khối lượng, mức độ không gian, tác động của các phần tử trong âm nhạc. Bên cạnh đó, trục dọc cũng mang sức mạnh cảm xúc lớn. Nhưng vấn đề của trục dọc luôn đến từ thiết kế của loa và vị trí đặt nó. Và nó dễ dàng ảnh hưởng đến các vấn đề về pha – phase sau này.

Với cách đặt loa kiểm âm nằm ngang, dải âm thanh từ trần đặt nằm ngang và hướng sang hai bên. Để nghe trường : các loa này thường có thiết kế đặc biệt, chuyên dùng để có ngang. Với cấu hình nằm ngang, khi vị trí tai nghe di chuyển sang hai bên sẽ cảm nhận âm thanh khác nhau, do hiện tượng lược lọc giữa loa tweeter và loa bass kết hợp. Bởi vậy thiết kế loa dạng này thường có vị trí loa tweeter sẽ lệch so với loa bass.

Với cách đặt loa nằm dọc, dải âm thanh từ trầm đến cao nằm dọc và phân bổ theo dọc hướng nghe, chúng giảm thiểu sự lệch pha giữa hai loa khi nghe. Và khi di chuyển điểm nghe sang hai bên, dải tần số cảm nhận không thay đổi.

Kiểm tra vấn đề về pha – phase và lược lọc – comb filter.

Cách tốt nhất để hiểu vấn đề về pha – phase chính là hiểu nó ở tín hiệu sóng sin cơ bản trên lý thuyết.

Tần số chính là số chu kỳ diễn ra trong vòng một giây.

Ví dụ, sóng sin 1 kHz có nghĩa là có 1.000 lần vòng lặp của sóng sin diễn ra trong một giây, tức một lần sóng sin diễn ra trong 1 ms.

Pha là vị trí phát, giai đoạn phát, điểm bắt đầu trên sóng sin, nó có thể ngay đầu giai đoạn, giữa giai đoạn hay ở một điểm nào đó.

Pha là giá trị về thời gian và nó nằm trong khoảng thời gian phát của một lần sóng sin.

Ví dụ với 1 kHz, có thời gian một chu kỳ là 1 ms, vì thế pha sẽ ngắn hơn 1 ms (0 ms là đầu giai đoạn, còn 1 ms là cuối giai đoạn).

Khi bạn có hai hoặc nhiều loa kiểm âm, mỗi loa sẽ phát ra một pha khác nhau. Nếu chúng phát cùng pha sẽ khiến âm thanh cộng hưởng, và nếu nghịch pha (tức một bên phát trễ hơn bên kia nửa chu kỳ) sẽ diễn ra hủy pha, nếu không rơi vào hai trường hợp trên thì gọi là lệch pha – phase shift, chúng khiến cho âm thanh lớn bé không đều.

Trong thực tế, điều này diễn ra trên mọi dải tần số, âm thanh có những chỗ được cộng hưởng, chỗ khác lại bị tiêu trừ dẫn đến hiện tượng lược lọc – comb filter, khiến âm thanh trên dải tần số đáp ứng mà chúng ta nghe được xuất hiện nhiều vết lõm, lồi như bị cài lược, răng cưa.

Như ở phần trên, bạn có thể sử dụng PinkNoise, micro RTA và phần mềm để kiểm tra về lệch pha giữa hai bên loa.

Dù làm cách nào, cũng rất khó để điều trị vấn đề lệch pha, bạn có thể hạn chế nó bằng cách di chuyển khoảng 6 inch mỗi lần quanh vị trí ngồi. Bởi mỗi lần di chuyển, tai sẽ nhận được giá trị âm thanh khác nhau, bạn sẽ có cảm nhận âm thanh khác nhau và hạn chế cảm nhận hiện tượng lọc lược hơn.

Loa giám sát bổ sung – Loa kiểm âm bổ sung

Trong quá trình giám sát âm thanh bằng cặp loa kiểm bạn sẽ thấy âm thanh không được thực tế. Khi quan sát, mọi thứ diễn ra giữa hai loa có các yếu tố không thực sự nằm trên hai loa này

Ví dụ, nghe như có giọng hát, trống bẫy snare, bass, trống kick drum nằm lơ lửng trong không khí, ở đâu đó trong khoảng trống giữa hai loa.

Một khái niệm được đặt tên là hình ảnh ma, trung tâm ảo – phantom image, ám chỉ về một lượng hình ảnh, âm thanh xuất hiện ở trung tâm giữa hai loa. Khiến ta cảm giác như có thêm một chiếc loa nữa nằm giữa hai loa. Nhất là khi hai loa phát ra âm thanh có âm lượng bằng nhau.

Điều khó khăn chính là trung tâm ảo này cho hình ảnh kém ổn định, nhất là đối với những studio nhỏ, có không gian không đối xứng. Sự cộng hưởng đến từ các điểm trong không gian khiến âm thanh trở nên tồi tệ. Bởi vậy, sử dụng thêm một loa bổ sung ở giữa hai loa để cân bằng âm thanh và có điểm tập trung rõ ràng hơn.

Một trong những loa kiểm âm bổ sung nổi tiếng một thời chính là Auratone 5C. Ngày nay Auratone 5C không được sản xuất nữa,

bạn cũng không thể dùng lại đồ cũ, bởi sự xuống cấp của nó theo thời gian. Vì thế, hãy lựa chọn loại có khả năng tương tự vậy.

Hãy chọn loại loa có khả năng phản ánh tần trung – mid range tốt nhất. Một phần cũng bởi do cấu tạo của loa kiểm âm bổ sung bị hạn chế tái tạo tần số cao và thấp. Mặt khác, việc tập trung vào tần trung khiến chúng ta dễ dàng tập trung vào vấn đề quan trọng nhất trong bản phối. Nếu như bạn mất kiểm soát tần trung, bạn sẽ mất tất cả.

Tần số cao có tính định hướng, chúng phân bổ sang hai bên loa sẽ tốt hơn, tránh ảnh hưởng đến trường quan sát của tai. Như vậy sẽ giúp dễ dàng cân bằng giữa âm thanh mono và stereo. Bên cạnh đó, trong quá trình trộn dễ dàng kiểm soát âm thanh nhờ việc quan sát âm thanh mono và stereo.

Âm trầm cũng vậy, nếu quá nhiều năng lượng sẽ gây ra hủy pha, khiến âm trầm không rõ ràng. Điều này làm giảm các vấn đề về âm học và lọc lược trên dải tần số. Để thêm âm trầm, thường các kỹ sư sẽ sử dụng loa siêu trầm chứ không sử dụng loa kiểm âm bổ sung.

Ngày nay bạn có thể mua các sản phẩm thay thế khác như Mix Cube của Avantone, bên cạnh đó có Pyramid’s Triple P, Fostex’s6301 và loa Diecast của Canford Audio.

Bạn nên biết rằng rất nhiều người không sử dụng loa kiểm âm bổ sung, bởi họ biết những điều quan trọng nhất trong quá trình kiểm soát âm thanh. Quan trọng là bạn biết mình làm gì trước khi chọn mua và sử dụng.

Sử dụng loa siêu trầm

Không có gì lạ khi các kỹ sư sử dụng thêm loa để kiểm tra lần cuối cùng. Bởi vậy, họ sử dụng loa siêu trầm nhằm mục đích kiểm âm chặt chẽ hơn. Tuy rằng nó rất tốt, tất nhiên cũng sẽ có hạn chế nếu thiếu kinh nghiệm.

Bạn có thực sự cần một loa siêu trầm hay không. Để khẳn. việc cần thiết hay không, bạn cần suy nghĩ trên hai quan điểm sau:

• Bạn có đang nghe ở mức âm lượng đủ lớn hay không mọi người nghe sẽ không đủ lớn. Việc này khiến cho âm thanh của bạn chủ yếu tập trung ở phần tần trung. Bạn có thể dễ dàng nghe cân mức âm lượng không đủ lớn nhưng lại rất khó khăn trong việc nghe phần trầm. Bởi vậy khi thêm vào bắt buộc bạn phải nghe có âm lượng đủ lớn.
• Căn phòng của bạn có vấn đề về âm thanh hay không. Tại một số góc của căn phòng, hoặc nếu loa kiểm âm gần tường, chúng sẽ tích tụ âm thanh, khiến âm thanh có thể tốt hoặc bị phá hủy. Để chắc chắn, hãy di chuyển loa trầm ra xa hơn một chút và lắng nghe xem âm trầm có bị ảnh hưởng hay không.

Mua loa siêu trầm cùng hãng với loa kiểm âm mà bạn đang sử dụng. Đây là cách khá dễ dàng để đạt được sự thống nhất. Thực sự các hệ thống loa khác nhau sẽ tạo ra đặc điểm khác nhau trên hệ thống âm thanh và điều này là không mong muốn.

Hiệu chỉnh sub (tần số siêu trầm) một cách chính xác. Hầu hết các kỹ sư và nhạc sĩ sử dụng thông số mặc định hoặc tự căn chỉnh tùy ý may mắn thì bạn có được âm thanh tốt, nhưng cũng có thể là không tốt. Hãy thử kiểm tra theo cách sau:

Nếu không có kết nối phụ thêm vào, bạn hãy gửi tiếng ồn  PinkNoise đến loa kiểm âm chính, sử dụng thang đo SPL hoặc bất kỳ máy đo độ ồn nào, điều chỉnh âm lượng ở mức 85 dB. Kiểm tra trên các kênh khác.

Tắt loa kiểm âm chính và gửi tín hiệu đó đến loa siêu trầm thông số đo rơi vào khoảng 79 dB hoặc thấp hơn một chút là ổn. Bạn có thể điều chỉnh tăng vài dB để âm thanh tốt nhất theo phong cách của bạn.

Nếu có công tắc phân cực – phase reverse switch, hãy thử bật tắt xem nó có âm thanh tốt hay không để lựa chọn.

Sau khi kiểm tra hết các bước trên, nếu bạn thấy ổn với loa siêu trầm thì hãy dùng nó.

Xem thêm:

• Cấp độ động lực học khi kết hợp của Panning
• Hướng dẫn sử dụng công cụ cân bằng – EQUALIZER
• Khi nào cần cân chỉnh Equalizer?
• Kiến thức về cân chỉnh EQ trong kỹ thuật mixing