Hướng dẫn sử dụng tai nghe kiểm âm và những lưu ý khi kiểm âm

Hướng dẫn sử dụng tai nghe kiểm âm – Headphone

Đôi khi bạn không thể dùng loa kiểm âm để pha trộn. Đơn giản nhất có thể hiểu chính là khi bạn làm việc vào đêm khuya, có thể do con cái hoặc gia đình bạn sẽ bị ảnh hưởng bởi tiếng ồn, bởi vậy mà không còn lựa chọn nào khác ngoài cách sử dụng tai nghe.

Kể từ khi các thiết bị nghe nhạc sử dụng tai nghe để thưởng thức xuất hiện, không phải ngẫu nhiên mà cách sử dụng tai nghe và kiểm âm trong việc kiểm tra bản trộn trở thành một điều tất yếu. Tuy nhiên bạn sẽ gặp vài vấn đề.

Trường âm thanh nổi sẽ thay đổi khi sử dụng tai nghe. Thông thường, ta nghe âm thanh từ hai loa với hướng đến tại góc 60° và âm thanh có sự giao thoa giữa hai loa. Thế nhưng, khi nghe bằng tai nghe, góc nghe mở rộng 180° và không có sự giao thoa âm thanh giữa hai bên trái và phải. Kết quả, âm thanh bị kéo dài ra, các phần tử trong bản trộn trở nên dàn trải và nghe rõ ràng hơn.

Âm thanh khi được nghe bởi tai nghe kiểm âm không bị tác động bởi các yếu tố đến từ căn phòng, giảm hoàn toàn các vấn đề cộng hưởng lọc lược. Tuy nhiên, nó lại phụ thuộc nhiều vào chất lượng của tai nghe.

Nếu có kinh tế hạn hẹp, mức tai nghe tầm 50 – 75 USD là đủ đáp ứng nhu cầu của bạn. Nhưng rõ ràng chất lượng âm thanh từ tai nghe mới là yếu tố quyết định, các dạng tai nghe cao cấp được yêu thích nhu Beyerdynamic DT880 Pro, Sennheiser HD650, Sony MDR7509 HD, chúng đều có giá khá cao từ 350 – 500 USD.

Bốn nhược điểm chính khi pha trộn trên tai nghe

• Bạn không thể đeo tai nghe trong khoảng thời gian dài, chúng có thể khiến đầu óc và tai bạn mệt mỏi.
• Đa số các tai nghe đắt tiền sẽ cho âm thanh tuyệt vời, nhưng phần lớn không phải ai cũng có được điều đó. Bởi vậy, bạn sẽ mắc sai lầm.
• Đa số mọi người nghe nhạc không sử dụng tai nghe kiểm âm, thế nên khi bạn trộn với hệ thống cung cấp sẽ cho âm thanh tốt hơn việc bạn trộn trên tai nghe.
• Bạn có xu hướng đeo lệch tai nghe, điều này có thể ảnh hưởng đến việc bạn nghe một cách chính xác.

Những điều nêu trên không có nghĩa là tai nghe không có tác dụng. Bạn có thể sử dụng tai nghe để nghe những phần âm trầm, những tiếng bật và sự mâu thuẫn không đáng có mà ngay cả trên hệ thống loa kiểm âm cũng khó lòng phát hiện được. Bạn sẽ nghe rõ ràng việc xoay – panning và hồi âm – reverb trong khi trộn. Bởi vậy, nếu để nghe chi tiết thì hãy dùng tai nghe, còn để nghe hỗn hợp tổng thể thì hãy dùng loa kiểm âm.

Cách chọn tai nghe kiểm âm

Để chọn tai nghe, hãy sử dụng tài liệu tham khảo là một tệp âm thanh như đối với chọn loa kiểm âm.

Trên thị trường có hai loại tai nghe là loại đóng – close và loại mở – open. Loại đóng là loại chúng ta thường thấy, có thiết kế kín giúp cách ly âm thanh bên ngoài. Loại mở có thiết kế với những lỗ thoáng. Mỗi loại thiết kế đều mang lại lợi ích khác nhau. Với loại đóng, ta có thể nghe âm thanh chi tiết, kỹ càng. Trong khi đó loại mở nghe trường âm thanh lớn hơn và tự nhiên hơn.

Nên nghe ở mức âm khoảng bao nhiêu – Mức giám sát

Rất nhiều người suy nghĩ rằng việc pha trộn nên sử dụng mức âm lượng cao. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng với mức âm lượng thấp ở mức hội thoại (79 dB SPL) hoặc nhỏ hơn sẽ đạt được sự pha trộn hài hòa nhất. Đôi khi tăng lên một chút trong khoảng thời gian ngắn chỉ nhằm mục đích kiểm tra phần âm trầm.

Bạn sử dụng máy đo mức âm trong phòng SPL (sound pressure level) và điều chỉnh âm lượng tại vị trí nghe ở mức 70 – 80 dB SPL

Ba lý do không nên sử dụng mức âm lượng lớn

Không nên sử dụng mức âm lớn trong thời gian dài, bởi những lý do sau:

• Sử dụng âm lượng lớn trong thời gian dài có thể có thể gây tổn thương lâu dài về thính giác.
•  Mức âm lượng cao khiến tai bị mệt mỏi, bởi vậy bạn nên làm việc với âm thanh trong 6 tiếng là tốt nhất, thay vì làm việc từ 8 đến 12 tiếng một ngày.
• Tai thường có tần số đáp ứng khác nhau với mức âm khác nhau. Điều này có nghĩa là bạn sẽ cảm thấy âm thanh khác nhau khi nghe trong yên tĩnh hoặc với âm lượng lớn. Với mức âm cao, chúng ta có nhận mọi thứ mờ nhạt hơn.

Tuy vậy, không phải lúc nào bạn cũng sẽ làm việc với mức âm lượng thấp. Bạn sẽ phải thay đổi âm lượng để dễ dàng kiểm tra các phần tần số và chi tiết khác nhau, trong quá trình sử dụng và kiểm tra EQ cùng các hiệu ứng. Và thông thường bạn sẽ làm việc dưới mức bạn cảm thấy ồn nhất.

Nghe âm thanh đơn âm – Mono

Chắc chắn một điều là dù trong thực tiễn hay xử lý âm thanh, việc sử dụng chế độ đơn âm – mono luôn là thứ phải lưu tâm hàng đầu. Nghe đơn âm giúp tiết kiệm thời gian, bạn có thể kiểm tra rõ ràng sự chi tiết, độ lệch pha, các yếu tố cộng hưởng…

Một số hệ thống phát ngày nay như radio vẫn sử dụng hệ thống âm thanh đơn âm. Bởi vậy, ngoài các vấn đề về phase và âm thanh khác, nó giúp ta kiểm chứng xem âm thanh có phát tốt trên nhiều nền tảng, hệ thống âm thanh hay không.

Khi bản trộn âm thanh đưa về trạng thái đơn âm, bất kỳ phần nào nghịch pha sẽ bị giảm âm lượng hoặc bị hủy bỏ. Khi xảy ra hiện tượng hủy pha, bạn có thể nghĩ ngay đến trường hợp sau, lỗi khi nghe và làm việc với phần tử âm thanh nổi nhưng lại theo cách đơn âm, kết nối âm thanh không tốt hoặc kỹ thuật thu âm sai.

Khi nghe ở chế độ mono, bạn sẽ nghe rõ ràng chi tiết các nhạc cụ có bị che lấp nhau không. Thực sự việc này rất hiệu quả để kiểm tra độ chi tiết các thành phần.

Mặc dù nghe âm thanh đơn không thể nào rõ ràng khi nghe âm thanh hai bên tác động qua lại với nhau thế nhưng đây là cách rõ ràng để bạn nhận thức được âm thanh đó có tốt hay không trong hỗn hợp của bạn.

Những lưu ý khi nghe, kiểm soát âm thanh

Những điều dưới đây là những nhắc nhở và chú ý để bạn thực sự có cách nghe đúng đắn trong quá trình làm việc của mình.

Mức kiểm âm

Nghe ở mức độ to vừa phải để cảm nhận được niềm vui của bạn. Có hai sự thật về việc nghe khiến cho bạn có kết quả tiêu cực.

Thứ nhất, bạn nghe càng to, tai bạn càng nhanh mỏi.

Thứ hai, mọi thứ nghe hay hơn khi nó cho âm thanh to hơn, có nghĩa là khả năng cảm nhận tai của bạn giảm dần.

Như chúng ta đã thấy, cách làm trộn và biên tập tốt là khi bạn biết sử dụng các cấp độ nghe. 

Tai cảm thấy mệt mỏi

Đôi tai bạn mệt mỏi luôn đến từ hai yếu tố, một là sức khỏe của bạn không được tốt, thứ hai chính là thực hiện phiên làm việc quá lâu.

Đôi tại bạn phải tiếp nhận nhiều âm thanh trong một ngày. Nếu nghe âm lượng lớn liên tục, chúng có thể bị ảnh hưởng và khiếm âm thanh méo mó. Bạn sẽ khó nhận thấy được các chi tiết và ảnh hưởng đến mức độ tập trung.

Còn làm việc quá lâu sẽ khiến bạn mất đi cảm giác của đôi tai và  khiến nó mệt mỏi.

Có thể bạn cần có một đồng hồ đo SPL (sound pressure level) trong phòng thu để giới hạn mức âm lượng cần thiết khi nghe.

Bạn có thể cảm thấy kích thích với những âm thanh to, cảm thấy âm thanh to mang lại sự chi tiết và cảm thấy thực sự hay, nhưng đó là khi bạn chưa hiểu thế nào là mức độ ồn – loud. Thông thường, bạn nên làm việc với mức độ âm lượng thấp.

Chìa khóa dẫn đến thành công là nghe mức độ thấp, ngăn ngừa giảm sút thính lực. Đôi tai sẽ dễ hồi phục lại nếu nghe ở mức âm thấp. Tuy với mức âm thấp, bạn vẫn nghe rất rõ các chi tiết. Có thể bạn sẽ cần tăng âm lượng lên một chút, nhưng nhớ phải giảm ngay sau đó.

Mọi thứ nghe hay hơn khi nó to hơn

Điều này đúng trong một thời điểm, và nó dường như là một cuộc đấu tranh để tranh giành sự sáng tạo trong pha trộn và biên tập.

Vấn đề là nếu nghe ở mức độ lớn, tại dễ mệt mỏi. Ở cấp độ lớn, sẽ không nhận biết được chi tiết, thậm chí là mối tương quan giữa các bản nhạc trong bài hát cũng khó nhận biết.

Mặt khác, khi nghe to hơn, tai người khó phản ứng với đủ các dải tần.Tai con người có khả năng thay đổi và có độ nhạy cảm xác định, khi âm thanh càng lớn thì độ nhạy cảm với tần số thấp dưới 500 Hz càng tăng, nhưng ngược lại, tần số trên 500 Hz càng giảm. Tất cả được mô tả bằng đường đồng mức to – equal loudness contour.

Thay đổi mức độ nghe của bạn

Không chỉ nghe ở cấp độ thấp sẽ mang lại khả năng trộn và biên tập tốt. Điều quan trọng là thay đổi trình độ nghe bằng cách thay đổi các mức độ khác nhau.

Như ta đã được lưu ý, độ nhạy cảm của tại đối với các tần số là khác nhau. Nó không bao giờ phẳng. Bạn có thể sử dụng máy đo SPL để đo độ ồn, ở mức trung bình 70 – 80 dB SPL thường được coi là mức độ nghe vừa phải.

Do đường đồng mức to – equal loudness contour cho thính giác chúng ta cảm nhận với mức âm lượng khác nhau. Ở mức thấp, tại chúng ta giảm tần số cao và thấp, chúng cho chúng ta nhìn rõ rệt về tiền cảnh và hậu cảnh trong hỗn hợp. Bạn có thể nghe thấy giọng hát thực sự trong bản nhạc, âm trầm vẫn rất rõ ràng với âm lượng thấp. Và nếu như trống là thứ dẫn dắt câu chuyện thì nó vẫn đủ cho ta nghe thấy tiếng. Tuy nhiên, khi lắng nghe ở cấp độ thấp có thể bạn sẽ bỏ qua một số chi tiết, nhưng nó thật sự quan trọng để đưa ra phán đoán về mối quan hệ giữa các yếu tố.

Lắng nghe ở mức độ cao có ít lợi thế hơn và góp phần gây mỏi tai nhiều hơn.

Tùy chọn kiểm âm

Một trong những phương pháp trộn thường xuyên được thấy và áp  dụng chính là sử dụng sự tham khảo kết hợp trên nhiều hệ thống loa và trong nhiều môi trường khác nhau.

Sử dụng nhiều loa kiểm âm làm công cụ tham chiếu là một khía cạnh quan trọng hướng tới sự cân bằng. Mặc dù, một máy trộn thường sử dụng với một hệ thống âm thanh duy nhất, nhưng hãy cố gắng trì nó với hai hoặc nhiều nguồn nghe hơn nữa. Bạn có thể sử dụng thêm loa kiểm âm, loa máy tính hay bất kỳ thứ gì làm nguồn kiểm tra thay thế.

Loa thay thế được sử dụng như một phép kiểm tra rằng hỗn hợp của bạn không quá ồn hoặc quá lỏng. Một khía cạnh khác để xem xét chính là khả năng mô tả tiếng trống kick, bass trên hệ thống âm thanh cấp thấp rất quan trọng.

Với loa kiểm âm thứ hai không cần quá xuất sắc, ngay cả với loa máy tính bạn cũng có thể thực hiện việc kiểm tra này.

Có rất nhiều người thích sử dụng âm thanh trên xe hơi để kiểm tra chất lượng bản nhạc của họ. Đôi khi, một số người còn thích việc nghe bài hát của họ được phát bởi hệ thống loa radio để thực sự kiểm tra độ chi tiết với mức chất lượng thấp.

Tuy nhiên, nó cũng là một cạm bẫy. Bởi sự kết hợp hoặc tổng thể cuối sẽ khác nhau trong các môi trường khác nhau, và nhất là khi bạn giao sản phẩm cho khách và khách thường kiểm nghiệm nó trong ô tô hoặc bằng tai nghe. Vậy liệu bạn có cần sự tham khảo đó không.

Khi bạn lần đầu nỗ lực nghiêm túc trong quá trình trộn và biên tập, bạn muốn tham khảo nó ở những môi trường khác nhau. Lúc này, bạn sẽ phát hiện ra rất nhiều các vấn đề mà trước đó bạn không nghe thấy.

Ví dụ, nhiều âm trầm, giọng hát không đủ lớn, bản solo bị lu mờ…

Nhưng sự thật thì môi trường mới là thứ dẫn đến khiếm khuyết trong khi nghe.

Giả sử, bạn nghe giọng nói quá yên bình trong một môi trường, lúc quay về phòng thu bạn vẫn nhận ra điểm đó thì vấn đề rất bình thường. Thế nhưng khi quay lại phòng thu mà bạn không thấy điều đó, vậy đâu mới là bản đúng.

Nguyên tắc đôi khi liên quan đến cả yếu tố niềm tin: Nếu guitar nhịp điệu – rhythm nghe có vẻ lớn ở trong ô tô, nhưng trong phòng trộn lại không vấn đề gì. Điều này có thể kết luận là hãy tin tưởng vào môi trường mà bạn đang làm việc. Tất nhiên là với điều kiện loa kiểm âm của bạn cũng phải ở mức tốt nhất có thể.

Thường xuyên nghỉ ngơi trong thực hiện mixing

Một phần quan trọng của quá trình chỉnh sửa chính là việc nghỉ ngơi để làm mới lại đôi tai.

Mặc dù có thể một số giá trị nghe có cảm giác khác và bạn nghĩ cần thay thế ngay, nhưng nghỉ giải lao mới là điều cần thiết lúc này. Nếu bạn làm việc trong studio thương mại và được trả lương theo giờ thì đó là một trở ngại lớn, nhưng đó lại là lợi thế về thời gian so với các phòng thu trong nhà.

Không nhận thông tin chỉnh sửa từ nhiều nguồn nếu bạn chưa hoàn thiện

Có thể khi thúc đẩy quá trình sửa đổi, bạn nhận được s nhiều đối tượng như nghệ sĩ, người sản xuất… Nhưng bạn cần phải thận trọng, bạn không nên gửi bản chưa hoàn thiện cho bất kỳ ai, bởi những sự tham gia đánh giá không cần thiết sẽ khiến bạn mất đi tự tin vào bản thân, hoặc người khác sẽ ảnh hưởng đến công viên bạn. Có một số lời bình không hữu ích sẽ xuất hiện, điều đó ảnh hưởng đến tâm lý những người đang thực hiện nó. Bởi vậy hãy hoàn thành nó trước khi bạn gửi cho những người liên quan để chỉnh sửa.

“Phần lớn thời gian bạn làm việc ở trong phòng giám sát của mình. Bởi vậy, hãy luôn đảm bảo những yếu tố tốt nhất về nghe và giám sát âm thanh.”

Xem thêm:

• VST và Library trong sản xuất âm nhạc là gì?
• Hát bè Hòa âm (Harmony) và bè (Back Vocal)
• Compressor để làm gì?
• DAW là gì?